YER YUVARLAĞI

1.YER YUVARLAĞININ EVRENDEKİ YERİ
Uzay boşluğu ile bu boşlukta yer alan gök cisimlerinin hepsine birden evren denir. Işığın bir saniyede aldığı yola ışık hızı(300.000 km), bir yılda kat ettiği me-
safeye ışık yılı denir. Ay’ın dünyaya uzaklığı 1 ışık saniyesi, Güneşin uzaklığı i-
se 8 ışık dakikasıdır.
Evrende, sayısız gök cisminin oluşturduğu kümelere galaksi denir. Dünya
Samanyolu Galaksisi içinde Güneş Sistemi’nde yer alır. Güneş, gezegenler,
Bu gezegenlerin uyduları, kuyruklu yıldızlar ve meteor taşlarından oluşan sisteme Güneş Sistemi denir.
Gezegenler, Güneş’e olan yakınlık sırasına göre şöyle sıralanır:
1.Merkür 4.Mars 7.Uranüs
2.Venüs 5.Jüpiter 8.Neptün
3.Dünya 6.Satürn 9.Plüton
Dünyanın tek uydusu Ay’dır. Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 24
Saatte tamamlar. Buna bir Güneş Günü denir. Güneş yılı 365 gün 6 saat bir Ay yılı 354 gündür.
Yerin Şekli
Dünyanın kendine özgü biçimine geoit denir.
Dünyanın Şeklinin Başlıca Sonuçları
1.Güneş ışınlarının geliş açısı, ekvatordan kutuplara doğru küçülür. Sıcaklıklar ekvatordan kutuplara doğru azalır ve iklim kuşakları oluşur.
2.Ekvatordan kutuplara doğru uzaklaştıkça güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol uzar.
3.Dünyanın yarısı aydınlık diğer yarısı karanlık olur.
4.Ekvatorun çevresi(40.076 km), bir meridyen dairesinin uzunluğundan fazladır.
(40.009 km)
5.Kutup noktaları Dünyanın Merkezine daha yakın olduğu için kutuplardaki yer çekimi ekvatordaki yer çekiminden fazladır.
6.Paralel dairelerinin çevresi ekvatordan kutuplara doğru küçülür.
7.Birbirini takip eden iki meridyen arasındaki uzaklık ekvatordan kutuplara doğru azalır. İki meridyen arasındaki uzaklık ekvator üzerinde 111 km iken kutup noktalarında tüm meridyenler kesişir.
8.Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı ekvatordan kutuplara doğru azalır. Hız ekvatorda maksimum, kutuplarda ise minimumdur.
9.Dünyanın dönüş hızına bağlı olarak Güneşin ufuk üzerinde kalma süresi ekvatordan kutuplara doğru artar.
10.Yuvarlak zemindeki yer şekillerinin düzlem üzerine aktarılması harita çiziminde güçlüklere neden olur.
Paralel,Meridyen, Enlem,Boylam
Bir kıtanın,bir ülkenin,bir kentin dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir
Paralel Daireler
Ekvatora paralel olarak geçtiği düşünülen dairelere paralel daireleri adı verilir.
Paralel Dairelerin Başlıca Özellikleri:
1.Ekvator en büyük paralel dairesidir.
2.Başlangıç paraleli ekvatordur.
3.Paraleller ekvatordan kutuplara doğru 1’er derece aralıkla çizilir.
4.Paralel dairelerinin çapı ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe daralır.
5.Birbirini takip eden iki paralel dairesi arasındaki uzaklık her yerde eşittir ve yaklaşık 111 km’dir.
6.Ekvatorun kuzeyindeki paralellere kuzey paralelleri, güneyindekilere ise güney paralelleri denir.
7.90 Kuzey Yarım Kürede 90 Güney Yarım Kürede olmak üzere toplam 180 tane paralel dairesi vardır.
Meridyen Daireleri
Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına uzanan, ekvator ve paralelleri dik olarak kesen yaylardır.
Meridyen Dairelerinin Başlıca Özellikleri:
1.Başlangıç meridyeni İngiltere’de Grinviç Gözlem Evinden geçer.
2.Başlangıç meridyeninin devamı 180 derece meridyenidir.
3.Meridyenler 360 derece olan ekvator çemberinin birer derecelik aralıklara ayrılmasıyla oluşturulmuştur.
4.Meridyen dairelerinin uzunlukları eşittir.
5.Birbirine komşu iki meridyen arası uzaklık ekvatorda yaklaşık 111 km’dir. Bu uzaklık kutuplara doğru gidildikçe azalır, kutuplarda 0 olur.
6.Tüm Meridyenler kutup noktalarında birleşirler.
7.İki Meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır.
8.Başlangıç meridyeninin doğusunda kalan meridyenlere doğu meridyenleri,batısındakilere ise batı meridyenleri denir.
9.180 Doğu Yarım Kürede, 180 Batı Yarım Kürede olmak üzere olmak üzere toplam 360 tane meridyen vardır.
10.Dünya Batıdan Doğuya doğru döner.
Enlem:
Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değerine o noktanın enlemi denir.
Enlemin Etkileri:
Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe bazı coğrafi özellikler değişir. Bunların başlıcaları şunlardır:
Güneş Işınlarının Geliş Açısı:
Güneş ışınlarının geliş açısı ekvatordan kutuplara doğru küçülür.
İklim:
Ekvatordan uzaklaştıkça sıcaklık kademeli olarak azalır. Böylece ekvator çevresinde sıcak iklimler kutuplar çevresinde soğuk iklimler orta kuşakta ise ılıman iklimler görülür.
Enlem bir yerin sahip olduğu bazı coğrafi özelliklerin ortaya çıkmasında etkilidir. Bir yerin;
a)İklimi,
b)Bitki ve hayvan toplulukları,
c)Toprak çeşidi,
d)Akarsu rejimleri,
e)Deniz sularının sıcaklık ve tuzluluk dereceleri,
f)Nüfus dağılımı ve yerleşme şekli,
g)Konut tipi ve malzemesi
h)Ekonomik faaliyetleri üzerinde enlemin önemli etkileri vardır.
Gece Gündüz Süresi:
Ekvatorda yıl boyunca 12 saat gündüz 12 saat gecedir. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe gece gündüz süreleri arasındaki zaman farkı artar. Kutup noktalarında 6 ay gece 6 ay gündüz olur.
Güneşin Ufukta Kalma Süresi:
Güneşin doğarken ve batarken ufukta kaldığı süre ekvatordan kutuplara doğru uzar. Ekvatorda güneşin doğuşu ve batışı anidir. Güneş ufukta fazla kalmaz. Kutuplarda ise sabah akşam vakitleri uzun sürer.
Boylam:
Yer yüzündeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının derece saniye ve dakika cinsinden değerine o noktanın boylamı denir. Boylam farkı ,yerel saat farklarına neden olur.
YER YUVARLAĞININ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
Dünyanın uzayda iki türlü hareketi vardır:
Kendi ekseni etrafındaki hareketi,(Günlük Hareketi)
Güneş etrafındaki hareketi,(Yıllık Hareketi)
Dünyanın günlük hareketi sonucunda gece gündüz yıllık hareketi sonucunda ise mevsimler oluşur.
Gece ve Gündüz Süresi
Dünyanın bir yüzü güneş tarafından aydınlatılırken diğer yüzü karanlıkta kalır. Böylece bir gün içinde gece ve gündüz birbirini izler. Dünyanın aydınlık ve karanlık kesimlerini ayıran sınıra aydınlanma çemberi denir. Dünyanın yörünge düzlemine eğiktir. Bu nedenle, güneş yıl içerisinde sürekli olarak aynı noktadan doğup aynı noktadan batmaz. Güneş ışınları sadece 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde ekvatora dik gelir ve aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Bu tarihlerde dünyanın her yerinde gece gündüz süreleri eşit olur. Bu durumaekinoksdenir.
Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesinin nedenleri şunlardır:
Gece ve gündüz oluşur.
Gece ve gündüz oluşumu sonucunda günlük sıcaklık farklılıkları meydana gelir buna bağlı olarak ;
a)Meltem rüzgarları,
b)Kayaların mekanik çözülmesi gerçekleşir.
Sürekli rüzgarlar ve okyanus akıntılarının yönlerinde çeşitli sapmalar olur.
30* ve 60* kuzey ve güney paralelleri üzerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
Yerel saat farkları oluşur.